I. Pirler–Analar Çalıştayı “Yol Rehberleri Aleviliği Anlatıyor” 10–11 Mayıs 2025, Dortmund (Rıza Şehri Akademisi)
Çalıştay boyunca Alevi Ansiklopedisi Kurucu-Yayın Kurulundan Dr. Ahmet Kerim Gültekin ve Dr. Hayal Hanoğlu katılımcı Pirler ve Analarla görüşmeler gerçekleştirdi ve bu video kayıtlar üzerinde çalışılarak Alevi Ansiklopedisinin en ayırt edici bölümlerinden biri “Yol Önderlerinin Dilinden” bölümü siteye açıldı. Bu çalıştaylar ve özellikle Alevi Teolojisi üzerine derlenen kayıtlar Alevi kamuoyunda çok ciddi bir ilgi gördü.
Oturumlar ve Tartışma Başlıkları
I. Gün – 10 Mayıs 2025
* Alevi Ansiklopedisi Tanıtımı (11.30–13.00): Projenin kapsamı, hedefleri ve bugüne kadarki gelişmeleri yayın kurulu tarafından aktarıldı.
* Alevi Kavramları ve Güncellenme İmkânları (13.30–15.00): Haq/Heq, Xızır, Ocak, Mürşit, Pir, Rayber, Cem, İkrar, Musahiplik, Kirvelik ve ziyaret kültü gibi temel inanç değerlerinin tarih boyunca nasıl ifade edildiği ve günümüzde nasıl güncellendiği ele alındı.
* Canlarla Muhabbet (15.30–18.00): Yol rehberleri ile katılımcılar arasında serbest diyalog ve deneyim aktarımı gerçekleşti.
II. Gün – 11 Mayıs 2025
* Asimilasyon ve Kurumsal Tutum (10.00–12.00): İnanca dayatılan başkalaşım, kültürel soykırım ve asimilasyona karşı Alevi kurumlarının nasıl bir yol izlemesi gerektiği tartışıldı.
* Sözlü Hafıza ve Ansiklopedinin İşlevi (13.00–15.00): Geleneksel sözlü kültürün geleceğe taşınmasında ansiklopedinin oynayacağı rol ve yol rehberlerinin önerileri değerlendirildi.
* Sonuç Bildirgesi (15.30–16.00): Çalıştay, ortak önerilerin ve katkıların derlendiği bir bildirgeyle tamamlandı.
Kadim Kavramların Korunarak Güncellenmesi
Çalıştayda öne çıkan temel noktalardan biri, Raa Haqi kozmolojisinin kadim kavramlarının çağdaş bağlamda yeniden ifade edilmesiydi. Pirler ve Analar, yüzyıllardır sözlü gelenek yoluyla aktarılan kavramların —örneğin ikrar, musahiplik, sır, rehberlik, Xızır— günümüz toplumsal gerçekliğine nasıl uyarlanabileceğini tartıştılar. Bu kavramlar yalnızca tarihsel ve teolojik birikimin parçaları değil; aynı zamanda ahlaki, ekolojik ve toplumsal düzenin temel taşlarıdır. Çalıştay, bu kavramların korunmasının yanı sıra genç kuşakların anlayabileceği dil ve yöntemlerle yeniden ifade edilmesini, böylece kolektif belleğin sürekliliğini güvence altına almayı amaçladı.
Asimilasyon ve Kültürel Soykırıma Karşı Kurumsal Tutum
Tartışmalarda öne çıkan ikinci boyut, Alevi topluluklarının tarih boyunca maruz kaldığı asimilasyon, ayrımcılık ve kültürel soykırım pratiklerine karşı kurumsal dayanışma ihtiyacı oldu. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, zorunlu göçlerden 1938 Dersim katliamına ve günümüzde zorunlu din derslerine kadar uzanan bu baskılar, Alevi kimliğini yalnızca inanç alanında değil, siyasal ve toplumsal düzeyde de şekillendirmiştir. Çalıştay, Alevi kurumlarının bu tarihsel deneyimlerden beslenen bir direniş stratejisi geliştirmesi gerektiğini, dayanışmanın yalnızca içe dönük değil Êzidîler, Yaresanlar, Nusayriler gibi komşu kadim inanç topluluklarıyla ortak bir hat kuracak şekilde ulusötesi boyutta da örgütlenmesi gerektiğini vurguladı.
Sözlü Hafızanın Yazılı ve Dijital Platforma Aktarılması
Üçüncü ana eksen, Pirler ve Anaların aktardığı sözlü bilgeliğin yazılı ve dijital ortamlara aktarılmasıydı. Dersim’de ve diaspora topluluklarında yaşayan sözlü hafıza, yalnızca bireysel deneyimlerin değil, aynı zamanda Alevi kozmolojisinin Batın/Zahir ayrımı, jiare inancı, kutsal toprak algısı ve insan–doğa ilişkisine dair eşsiz epistemolojilerin taşıyıcısıdır. Çalıştay, bu sözlü mirasın Alevi Ansiklopedisi aracılığıyla sistemli biçimde kayda geçirilmesinin, dijital platformlarda çok dilli erişime açılmasının ve araştırmacılarla gelecek kuşaklara güvenilir kaynaklar sunulmasının zorunluluğunu ortaya koydu. Böylelikle, kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olan yerel bilgi biçimlerinin modern teknolojiler aracılığıyla kalıcı ve erişilebilir hale getirilmesi, ansiklopedinin en önemli misyonlarından biri olarak teyit edildi.
Yol Önderlerinin Dilinden: Sözlü Hafızanın Dijitalleşmesi
Çalıştay süresince, Alevi Ansiklopedisi Kurucu-Yayın Kurulu’ndan Dr. Ahmet Kerim Gültekin ve Dr. Hayal Hanoğlu, katılımcı Pirler ve Analarla kapsamlı görüşmeler gerçekleştirmiştir. Bu görüşmeler yalnızca birer kayıt değil, Alevi inanç dünyasının özsel kavramlarını, ritüel bilgisini, teolojik ve kozmolojik derinliğini doğrudan inanç önderlerinin diliyle günümüze taşıyan eşsiz bir sözlü arşiv niteliği kazanmıştır. Söz konusu kayıtlar üzerinde titizlikle çalışılarak Alevi Ansiklopedisi’nin en ayırt edici bölümlerinden biri olan “Yol Önderlerinin Dilinden” başlığı altında siteye açılmıştır.
Bu bölüm, Alevi bilgisinin aktarımında tarih boyunca en temel araç olan sözlü hafızanın korunması ve dijital çağda kalıcı bir belleğe dönüştürülmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Pirler ve Anaların kendi ifadeleriyle aktardıkları anlatılar, kavram ve ritüellerin yalnızca tarihsel bilgi olarak değil, yaşayan bir tecrübe ve güncel bir inanç pratikleri bütünü olarak aktarılmasını sağlamaktadır. Bu özgün yaklaşım, Alevi Ansiklopedisi’ni diğer akademik girişimlerden ayıran en belirgin özelliklerden biridir: bilgi, dışsal gözlemcilerin diliyle değil, Alevi toplumunun kendi dili ve kavramsal dünyasıyla kayda geçirilmektedir.
Bölümün özgünlüğünü pekiştiren bir diğer boyut ise çokdilliliktir. Kayıtlar yalnızca Türkçe değil, aynı zamanda Kurmancî ve Kırmanckî dillerinde de derlenmiş ve sunulmuştur. Böylece, ansiklopedi yalnızca akademik dünyaya değil, diasporadaki genç kuşaklara ve yerel topluluklara da doğrudan ulaşabilmekte; unutulma tehlikesi altındaki diller aracılığıyla Alevi hafızasını yeniden görünür ve işlevsel kılmaktadır. Bu durum, Alevi topluluklarının kültürel ve dilsel çeşitliliğinin korunmasında da benzersiz bir katkı sunmaktadır.
Çalıştaydan doğan bu bölüm, Alevi kamuoyunda büyük bir ilgi uyandırmış; özellikle Alevi teolojisi ve kozmolojisi üzerine derlenen video kayıtlar, hem topluluk içinde hem de akademik çevrelerde yoğun tartışmalara kapı aralamıştır. “Yol Önderlerinin Dilinden” bölümü, ansiklopedinin yalnızca yazılı akademik içeriklere dayalı bir kaynak değil, aynı zamanda sözlü hafızayı dijitalleştiren, çoğulcu, çokdilli ve yaşayan bir bellek mekânı olduğunu gözler önüne sermektedir.
Sonuçlar
I. Pirler–Analar Çalıştayı, Alevi Ansiklopedisi’nin yalnızca akademik çevrelerde üretilen bilgiyi derleyen bir platform olmadığını, aynı zamanda Alevi inancının taşıyıcılarıyla doğrudan temas kuran, kolektif ve katılımcı bir hafıza mekânı olduğunu güçlü bir şekilde ortaya koymuştur. Bu yönüyle çalıştay, ansiklopedinin bilgi üretim sürecinin yalnızca metinsel kaynaklara değil, Pirler ve Anaların sözlü tecrübelerine, kavram dünyalarına ve kuşaktan kuşağa aktardıkları bilgeliklere dayandığını göstermiştir.
Etkinlik boyunca yapılan tartışmalar, ansiklopedinin bilgiye bakışındaki çoğulcu ve kapsayıcı yaklaşımı pekiştirmiştir. Yol rehberlerinin farklı ocaklardan getirdikleri kavram yorumları, ritüel pratiklere dair aktardıkları deneyimler ve inanç dünyasına dair sözlü anlatılar, ansiklopedinin yalnızca bir akademik ürün değil; aynı zamanda Alevilerin kendi öznel gerçekliklerinden beslenen yaşayan bir bellek arşivi olduğunu vurgulamıştır. Bu durum, Alevi bilgisinin dışsal tanımlamalardan ve tekçi yorumlardan arındırılarak, içeriden ve sahici bir bakışla geleceğe taşınması için büyük bir önem taşımaktadır.
Çalıştay aynı zamanda, sözlü kültürün dijital platformlara aktarılmasının zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Alevi inanç dünyasının en temel taşıyıcıları olan Pirler ve Anaların aktardığı sözlü bilgi, kayıt altına alınarak çokdilli biçimde erişime açıldığında, hem Alevi toplumunun kendi belleğini koruma kapasitesi güçlenecek hem de araştırmacılar ve gelecek kuşaklar için güvenilir bir kaynak yaratılacaktır. Böylece ansiklopedi, yalnızca geçmişin bilgisini koruyan değil, aynı zamanda bugünün çeşitliliğini ve yarının arayışlarını kucaklayan dinamik bir kültürel bellek mekânı haline gelmektedir.
Sonuç olarak, I. Pirler–Analar Çalıştayı, ansiklopedinin Alevi toplumunun özgün kavramlarıyla, çoğulcu yapısıyla ve dijital çağın imkânlarıyla kendi bilgisini üretip geleceğe taşıma yolunda attığı en önemli adımlardan biri olarak tarihe geçmiştir. Bu buluşma, Alevi Ansiklopedisi’nin yalnızca bilimsel doğrulukla değil, aynı zamanda kolektif hafızanın direnci, inancın içsel dili ve toplumsal dayanışmanın gücü ile şekillenen bir proje olduğunun da kanıtıdır.
First Pirler–Analar Workshop (Spiritual Guides Speak on Alevism) 10–11 May 2025, Dortmund (DAKME e.V.)
Throughout the event, Editorial Board members Dr. Ahmet Kerim Gültekin and Dr. Hayal Hanoğlu conducted in-depth conversations with participating Pirler and Analar. These video recordings have since been processed and published as one of the Encyclopedia’s most distinctive sections, “In the Words of the Spiritual Guides.” This initiative, particularly the recordings on Alevi theology and cosmology, has drawn strong attention within the Alevi public sphere, highlighting the importance of oral tradition in preserving and transmitting the community’s knowledge.
Sessions and Key Themes
Day One – 10 May 2025
The first day opened with an introduction to the Alevi Encyclopedia (11:30–13:00), where the editorial board presented the project’s scope, goals, and progress to date. The second session (13:30–15:00) explored the theme “Alevi Concepts and Their Possibilities for Renewal,” addressing how core notions such as Haq/Heq, Xızır, Ocak, Mürşit, Pir, Rayber, Cem, Ikrar, Musahiplik, Kirvelik, and pilgrimage traditions have been expressed historically and how they might be adapted to contemporary contexts. The day concluded with “Muhabbet with the Community” (15:30–18:00), a free-flowing dialogue between the spiritual guides and participants.
Day Two – 11 May 2025
The second day began with the session “Assimilation and Institutional Stance” (10:00–12:00), where participants discussed the long history of imposed transformation, cultural erasure, and forced assimilation, and how Alevi institutions should respond. The afternoon session (13:00–15:00) focused on “Oral Memory and the Encyclopedia’s Role,” examining how the Encyclopedia can preserve oral traditions for future generations. The workshop concluded with a Joint Declaration (15:30–16:00), summarizing collective proposals and contributions.
Preserving and Renewing Ancient Concepts
One of the central discussions of the workshop was the need to preserve and reinterpret the ancient concepts of the Raa Haqi cosmology in contemporary contexts. Pirler and Analar debated how notions transmitted for centuries through oral tradition—such as ikrar (sacred vow), musahiplik (companionship), sır (secret), rehberlik (guidance), and Xızır—can be made meaningful in today’s social realities. These are not only theological and historical categories, but also ethical, ecological, and social cornerstones. The workshop emphasized safeguarding these concepts while rearticulating them in a language accessible to younger generations, ensuring the continuity of collective memory.
Institutional Responses to Assimilation and Cultural Erasure
Another major theme was the long-standing pressures of assimilation, discrimination, and cultural erasure that Alevi communities have endured—from Ottoman times to the Republican era, from forced displacements to the 1938 Dersim massacre, and up to today’s compulsory religious education. Participants highlighted the urgent need for Alevi institutions to develop strategies of resistance rooted in this historical experience. The workshop stressed that such solidarity should not remain inward-looking, but must extend to alliances with neighboring ancient communities—Êzidîs, Yaresanis, Nusayris, and others—who share parallel histories of exclusion and survival.
Transmitting Oral Memory into Written and Digital Platforms
The third focal point was the transmission of Pirler and Analar’s wisdom into both written and digital forms. Oral memory in Dersim and across the diaspora is more than a collection of individual experiences; it carries the unique epistemology of Alevi cosmology—its Zahir/Batın distinctions, jiare (sacred place) beliefs, the perception of sacred land, and the relationship between humans and nature. The workshop underscored the necessity of systematically archiving this heritage through the Alevi Encyclopedia, making it accessible in multiple languages, and turning it into a reliable resource for both researchers and future generations. In this way, knowledge at risk of being lost can be safeguarded, revitalized, and kept alive through modern technologies—affirming one of the Encyclopedia’s most vital missions.
In the Words of the Spiritual Guides: Digitizing Oral Memory
During the workshop, members of the Alevi Encyclopedia’s founding editorial board, Dr. Ahmet Kerim Gültekin and Dr. Hayal Hanoğlu, conducted in-depth conversations with participating Pirler and Analar. These sessions were not simply recordings; they became a unique oral archive that carries the essential concepts, ritual knowledge, theology, and cosmology of the Alevi faith directly in the words of its spiritual leaders. Carefully processed, these recordings have been published as one of the Encyclopedia’s most distinctive sections, “In the Words of the Spiritual Guides.”
This section marks a major milestone in the preservation and transmission of Alevi knowledge. Oral memory, which has always been the primary vehicle for passing on Alevi traditions, is here transformed into a permanent digital archive. By capturing concepts and rituals as living practices and lived experiences—not just as historical data—the Encyclopedia ensures that knowledge is conveyed authentically, from within the community’s own conceptual world. Unlike conventional academic approaches, this method records Alevism in its own language, categories, and worldview, not through external observers’ interpretations.
A further hallmark of this initiative is its multilingual character. The recordings are not only in Turkish but also in Kurmancî and Kırmanckî, giving direct voice to the linguistic richness of Alevi communities. This enables the Encyclopedia to reach not only the academic world but also younger generations in the diaspora and local communities. By revitalizing endangered languages, the project contributes to safeguarding both the cultural and linguistic diversity of Alevism.
The launch of this section has generated significant interest in the Alevi public sphere. Especially the video recordings on Alevi theology and cosmology have sparked lively discussions, both within communities and in academic circles. “In the Words of the Spiritual Guides” underscores that the Alevi Encyclopedia is not just a repository of written academic entries, but also a living, multilingual, and pluralistic memory space that digitizes oral heritage.
Conclusions
The First Pirler–Analar Workshop demonstrated that the Alevi Encyclopedia is far more than a digital publishing project: it is a collective, participatory archive of living memory rooted in direct dialogue with the carriers of the faith. The event showed that knowledge production within the Encyclopedia is not confined to textual or scholarly sources but is deeply grounded in the oral wisdom, concepts, and experiences transmitted across generations by Pirler and Analar.
The discussions throughout the workshop reinforced the Encyclopedia’s inclusive and pluralistic vision of knowledge. The diverse interpretations of concepts, rituals, and theological insights brought by spiritual guides highlighted that the project is not an external academic endeavor, but rather a platform nourished by the community’s own voices and perspectives. This ensures that Alevi knowledge can be transmitted free from external categorizations and homogenizing frameworks, carried forward in its authentic and multifaceted forms.
At the same time, the workshop stressed the necessity of digitizing oral culture. When the knowledge conveyed by Pirler and Analar is systematically archived and made available in multiple languages, it not only strengthens the community’s capacity to safeguard its memory but also creates a reliable resource for researchers and future generations. In this way, the Encyclopedia is positioned not only as a guardian of the past but also as a dynamic cultural memory space that embraces present diversity and anticipates future needs.
In sum, the First Pirler–Analar Workshop stands as one of the most significant milestones in the Alevi Encyclopedia’s journey. It marked the project’s commitment to producing and transmitting Alevi knowledge through its own concepts, plural structures, and the tools of the digital age. More than a scientific resource, the Encyclopedia is emerging as a project shaped by the resilience of collective memory, the inner language of belief, and the strength of communal solidarity.
