Karanlık bilmeyiz nurumuz vardır, Gerçeği söyleyen dilimiz vardır... Düşünce karanlığına ışık saçanlara aşk olsun...
Aleviler, Balkanlar’dan Anadolu’ya Kafkaslar’dan Mezopotamya’ya uzanan geniş bir coğrafyaya kök salmış, kendilerine yönelmiş tüm tehditlere ve şiddete rağmen yüzlerce yıl boyunca kuşaklar arasında kültürel hafızalarını sözle aktaragelmiş ve yaşadıkları mekanları da kimliklendiren kuvvetli bir kültürel bellek yaratmış etno-dinsel topluluklardır. Alevilik, uygarlıkların beşiği olan bu geniş coğrafyadaki en eski inanç sistemlerinden birisidir ve günümüzde farklı geleneksel süreklerle varlığını korumaktadır.
Ayrıca, çeşitli siyasal ve ekonomik nedenlerden ötürü, yüzyıllardır kök saldıkları coğrafyalarından göç etmek zorunda bırakılan Alevi topluluklar, son yarım asırda özellikle Batı Avrupa ülkelerinde kalabalık nüfuslar oluşturmuştur. Günümüzde Avrupa’da yaşayan Aleviler, Anayasal haklar, resmi tanınma ve örgütlenme konusunda çeşitli haklar elde etseler de özellikle Alevi nüfusunun en yoğun görüldüğü Türkiye’de, halen resmi tanınma ve diğer demokratik hak talepleri görmezden gelinmektedir. Ötesinde, Alevi gerçekliği, başta devlet mekanizmasını elinde bulunduran çevrelerce, belirli dinsel ve politik saiklerle, dönüştürme maksadıyla manipüle edilmek istenmektedir. Bu anlamda Aleviler, geçmişte olduğu gibi günümüzde de bağımsız bir inanç toplumu olarak kabul edilmeme, hak taleplerinin yok sayılması, kırım-katliam ve zorla asimilasyon gibi çok yönlü ayrımcılığa ve şiddete maruz kalmaktadır.
Söz konusu Alevi-karşıtı ayrımcılığın bir diğer belirgin yüzü de Aleviliğe dair üretilmiş/üretilen, devletler ve grup-dışı aktörler gibi öznelerin çeşitli politik beklentileriyle şekillenen epistemik-şiddettir. Bu meyanda, Alevilik ve Aleviler, kendi kavramları, dilleri, gelenekleri, anlam dünyaları, duygu formları ve anlatılarıyla değil, bütünüyle dışarıdan-aktörlerin beklentileri çerçevesinde “tanımlanmış” ve yaşayan-Aleviliğe “yabancı” bilgiler Alevi dünyasına zorla dayatılmıştır/dayatılmaktadır.
Buna karşın, fiziksel, sembolik, epistemik çok yönlü şiddet döngüsüne karşı Alevi gerçekliğini esas alan bilgi üretimi arayışları ise özellikle 1990’lardan itibaren gerek uluslararası akademi dünyasında gerekse sivil toplum çalışmaları kapsamında yürütülen Alevilik Çalışmaları (Alevism Studies) üzerinden (akademik yayınlar ve dergi, gazete, televizyon, radyo, kitap, broşür, rapor vb. gibi enetelektüel üretimlerle) kendi mecrasını kurmaya devam etmektedir.
Alevilik Ansiklopedisi girişiminin, 21. yüzyılın ilk çeyreğini tamamladığımız bugünlerde, kendi kaynaklarından hareketle Alevilik-bilgisinin derlenmesi; var olan yazılı kaynakların sistemlice kategorize edilmesi, incelenmesi ve okura bütünsel, anlaşılabilir biimde aktarılması; çağın gereklerine uygun teknolojik araçlarla uyumlu bir platformda, bugünden yarına, dünya kamuoyuna erişilebilir kılınması bağlamında büyük ve yakıcı bir ihtiyaç olduğu kanaatindeyiz. Alevilik Ansiklopedisi, Aleviliğin tarihsel varoluşu önündeki her türlü engeli yahut varlığına yönelen tehditleri bertaraf etme konusunda vazgeçilmez katkılar sunacak bir bilgi platformu olacaktır. Alevilik Ansiklopedisi, kendisini, özellikle son 30 yılda ortaya çıkan akademik-entellektüel birikimin somutlaşması, yeni bir evresi ve Aleviliği kendi sesiyle, kavramlarıyla, düşünceleriyle ve hissiyatıyla ifade etme yönünde güçlü bir irade olarak değerlendiriyor.
Bu çerçeveden hareketle, Alevilik-bilgisinin tahrif ve tahribata uğratılmadan yeni kuşaklara, araştırmacılara, bilim insanlarına ulaştırmak amacıyla bir “dijital ansiklopedi” çalışması oluşturmak için yola çıkıyoruz. Bu çalışmayı Alevilik Ansiklopedisi olarak tanımlıyoruz.
Neden Alevi Ansiklopedisi?
Ansiklopediler, kapsam genişliği, yazma biçimi ve işlevleri bakımından sözlüklerden, derleme kitaplardan ve dergi-özel sayılarından önemli farklılıklar taşırlar. Modern dönemde Fransa’da şekillendikleri 18.yy’dan itibaren, ansiklopediler, toplumu aydınlatmak ve gerçek-bilginin gücüyle donatarak eski iktidarların (ancient regime) boyunduruğundan kurtarmayı hedeflediler. Bu biçimiyle, özünde, devrimci bir çabayı ifade eden ansiklopediler, tarihsel ve güncel bilgiyi, bilimsel yöntemlerle süzgeçten geçirerek insanları hakikatle buluşturmayı amaçlar.
Alevilik, binlerce yıllık derinliğe sahip inanç sistemine, söylem ve ritüel repertuarına, hayli zengin sözlü ve yazılı belleğe, yüzlerce yıldır kuşaklararasında aktarılagelen sosyal kurumlara, kollektif belleğe ve coğrafi mekanlara sahip bir kültürdür. Ne ki Alevilik tarih boyunca da zorla asimilasyon, kırım-katliam ve kültürel mirasının tahrifatı gibi ciddi tehditlerle yüzleşmiştir. Bu sebeple Alevi kültür mirasının doğru şekilde anlaşılması, korunması ve aktarımı gibi ciddi içsel sorunları ve tartışmaları vardır. Alevilik Ansiklopedisi, bu büyük mirasın korunması, yeni nesillerin doğru ve bilimsel kaynaklardan öğrenmesi için güçlü bir araç olacak, kapsamlı ve çok yönlü bir Alevilik anlayışı sağlayacaktır.
Alevilik, sosyal-siyasal byutları hayli kuvvetli özgün bir kültürel kimliktir aynı zamanda. Ne ki bu boyutu özellikle devletler eliyle tehdit edilmmekte, fiziki ve/veya epistemik şiddete maruz kalmaktadır. Alevilik Ansiklopedisi, Alevi topluluğunun kendi kültürel kimliğini kavrama, güçlendirme ve aktarma bağlamında, oluşturulan dezenformasyon ortamıyla mücadele etmesine de yardımcı olacaktır.
Alevi Ansiklopedisi, sadece Türkiye’deki Alevi toplulukların değil, tüm Alevi coğrafyasındaki farklı etnik ve/veya dinsel-geleneksel köklerden gelen Alevi toplumların kültürel birikimini yansıtarak, bütünlüklü bir kimlik anlayışı ortaya koyacaktır. Bu yönüyle, Alevi toplumu kendi çeşitliliği ve kültürel zenginlikleri hakkında bilinçlenerek daha güçlü bir kimlik tutunumu inşa edebilecektir.
Günümüzde Alevilik-bilgisinin artık farklı dünya dillerinde de çeşitlenip hızla yaygınlaştığı gerçeği göz önüne alındığında, Alevilik hakkında mümkün olan en geniş kapsamı sunmayı hedefleyen, bu bağlamda farklı akademik-entelektüel yaklaşımları, yorumları dikkate alan ve bilimsel kriterlerden sapmadan söz konusu bilgi zenginliğini damıtmayı ve derlemeyi hedefleyen yaklaşımla (çağın gerçekliğini gözeterek) ve dijital bir platformun (güncellenmeye açık olacak biçimde) oluşturulmasını ve paylaşılmasını yakıcı bir ihtiyaç olarak görüyoruz.
Özetle, Alevilik-bilgisi üzerindeki hegemonik, kolonyal yaklaşımların yarattığı epistemik-şiddete karşı Alevilik gerçeğini kendi kültürel kodlarından hareketle çerçevelemeyi, özellikle yeni kuşaklar için temel bir başvuru kaynağı yaratmayı ve Alevi kültür dünyasına dair bilginin, bilimsel perspektifin ışığında ve çağın teknolojilerinden yararlanarak, aktarılmasını ve korunmasını amaçlıyoruz.
Nasıl bir Alevilik Ansiklopedisi?
Bu kapsam ve genişlikte bir ansiklopedi çalışması, ziyadesiyle zor ve uzunca bir zaman yayılacak bir süreç olarak değerlendirilmelidir. Elbette, tarihsel ve toplumsal sorumluluk bilinci de çalışmadaki yükümüzü artırmaktadır. Zaman, kapasite ve kaynaklar bakımından böylesi bir çalışmanın başarısı, öncelikle güçlü bir kararlılık ve ortak akılla mümkün olacaktır. Bunun için, dünden bugüne konuya emek vermiş tüm akademisyenlerin, yazarların, yeni kuşak araştırmacıların katkısı yaşamsal düzeyde önemli olacaktır.
Bunun için, alanlarında uzman bilim insanları ve araştırmacılardan oluşan “ansiklopedi yayın kurulu”, Alevilik Ansiklopedisinin başarıyla sonuçlanabilmesi için çalışmayı yönetecektir.
Alevi Ansiklopedisi, Alevi kültür dünyasına dair kavramları, kurumları, tarihsel geçmişi, güncel sosyolojik ve antropolojik boyutları; sembolleri, değerleri, duyguları; ve sözlü kültürel mirası konu edinecek oldukça geniş bir yelpazeyi kapsayacaktır. Bu konulardaki maddeler, yine alanlarında uzman yazarlar tarafından kaleme alınacak ve yayın kurulunun incelemesi sonrası yayına girecektir.
Alevi Ansiklopedisi, sosyal bilimsel kriterleri kıstas alacaktır. Dağınık, eklektik, temelsiz argümanlardan arındırılmış, okura bütüncül bir perspektif sunabilen, varolan kültürel çeşitliliği ve yanı sıra Aleviliğe yönelik farklı yaklaşımları, perspektifleri de ele alan objektif bir çerçeve kuracaktır.
Alevi Ansiklopedisi, dijital bir platform olarak yayın hayatına başlayacaktır. Böylelikle, Alevilik Ansiklopedisi her daim güncellenmeye açık olabilecek, zamanla niteliği, kapsamı genişleyen, değişen sosyal gerçekliği yansıtabilen dinamik bir içeriğe sahip olabilecektir.
Alevi Ansiklopedisi, Alevilik hakkında bilgi edinmek isteyen herkesin, özellikle Avrupa diasporasındaki genç kuşakların başvurabileceği çok dilli bir platform olmayı hedeflemektedir. Çalışma ilerledikçe, farklı Avrupa dillerine ansiklopedi maddelerinin çevrilmesi yoluyla daha geniş bir okur kitlesine hitap etmeyi hedeflemektedir.
Alevi Ansiklopedisine, yalnızca alanlarında uzman akademisyenler değil, aynı zamanda Alevi toplumunun ileri gelenleri, entelektüeller ve inanç önderleri de katkı sunacaktır. Böylelikle, Alevi kültür dünyası içerisinden de seslerin ansiklopedi dolayımıyla taşıyageldikleri mirası aktarabilemleri sağlanmış olacaktır.
Alevilik hakikatine içkin inançların ve ritüellerin çoğulluğunun korunması; Aleviliğin tek tipleştirilmesine karşı inancın tarihsel ve geleneksel damarlarındaki kültürel ve linguistik çeşitliliğin görünürleşmesi ve seslerin duyulur olması; ve Alevilik konusunda oluşmuş yığınsal yazının yaydığı karmaşıklığı daha anlaşılır hale getirme ihtiyacını, bugün, ancak kapsamlı bir ansiklopedik çalışmayla karşılamak mümkün görünüyor. Alevilik Ansiklopedisi, bu ihtiyaca güçlü bir cevap olmak için yola çıkıyor.
Rıza Şehri Akademisi
Alevi Ansiklopedisi Yayın Kurulu
Alevism as an ancient and deeply rooted belief tradition that is embraced by various ethnic and religious communities, defines ethno-religious groups/populations following this tradition that spans from Asia to Europe, including the Balkans and the Middle East. It, thus, encompasses rich diversity in societal practices, cultural affiliations, and social relationships, in the way of existing in linguistic-symbolic meanings; producing all its content collectively and through full consent; rejecting all hegemonic relationships; showing full respect for nature and all forms of life as its main tenet, and embracing love over violence.
Due to the exposure to various forms of violence (physical, political, economic, epistemic, etc.), the Alevi populations had to migrate from their homeland where they rooted down for millennials, have turned into a significant Alevi community, particularly in the Western European countries, where they have achieved recognition and organization as an autonomous faith following their struggle for such aim. However, in Turkey, where Alevi populations have the deepest roots and have existed for thousands of years, the efforts for their religious rights and demands continue to be consistently denied.
On the other hand, by the circles that control the state apparatus, the nature of Alevism has systematically been forced to transform into a form compatible with a certain ethno-religious ideological formation that desired, forced assimilation.
In this context, epistemic violence has been inflicted on Alevism through information deliberately produced by states and external actors, aiming to “redefine” Alevism and Alevis, not with their own concepts, languages, traditions, worlds of meaning, forms of emotion, and narratives, but rather according to the political expectations of these external ethno-religious actors. This process forcibly imposes entirely “alien” information onto living Alevism, constituting an act of epistemic violence.
In response to this, however, particularly since the 1990s, Alevi communities have not remained passive. They have begun to establish their own channels within international academic circles and civil society activities to counter this multi-dimensional epistemic violence through academic publications, journals, newspapers, TV, radio channels, books, bulletins, reports, and other intellectual productions. The Alevi Encyclopedia emerges as a new phase of this process—a willful expression of Alevism with its own voice, concepts, thoughts, and emotions that are carried out more decisively.
In this context, in the process of completing the first quarter of the 21st century, the initiative of the Alevi Encyclopedia emerges as a crucial fundamental need for compiling, systematically classifying, and examining Alevi knowledge from its own existing oral and written sources, conveying it to readers in a comprehensive and understandable manner, and making it accessible through technological tools that meet the requirements of the era. Additionally, the compilation, preservation, and transmission of the knowledge about Alevism that has been confiscated, distorted, or subjected to efforts of destruction and alteration up to the present day—in other words, the salvation of its collective memory—has become an urgent need.
The Alevi Encyclopedia stands as a vital information platform, offering crucial insights to navigate the obstacles and challenges to the historical existence of Alevism. It embodies three decades of academic and intellectual accumulation, marking a new chapter in articulating Alevism with its unique voices, concepts, thoughts, and emotions.
Why an Alevi Encyclopedia?
Encyclopedias differ significantly from dictionaries, compilation books, and special issues of journals in terms of their scope, writing style, and functions. Since they were shaped in the 18th century in France during the modern period, encyclopedias have aimed to enlighten society and liberate it from the yoke of the old regimes (ancien régime) by equipping it with the power of accurate knowledge. They continue to carry the same revolutionary essence today.
Therefore, the Alevi Encyclopedia aims to:
Preserve the Alevi cultural heritage, which has faced serious threats throughout history such as forced assimilation, massacres, and the distortion of its cultural legacy, and make it accessible to new generations through contemporary, scientific resources;
To enable Alevism, as a unique religio-cultural identity with strong social and political dimensions, to protect and defend itself against the intense and multifaceted epistemic violence inflicted upon it by states, and to construct its own knowledge sphere and to be able to resist;
To enable the Alevi community to combat the disinformation produced as a barrier to understanding, strengthening, and transmitting its own cultural identity;
To serve as an important tool for building a strong identity cohesion, not only reflecting the diversity and cultural heritage of Alevi communities in Turkey but also in all Alevi regions;
To present Alevism most inclusively, considering the expanding geography of Alevi communities and the broadening scope of Alevi studies, as well as different academic and intellectual approaches and interpretations;
To distill and compile this rich body of knowledge without deviating from scientific criteria and ethics, and as a digital platform open to constant updates, rejecting the epistemic hegemony created by hegemonic, colonial approaches over Alevi knowledge;
To accurately portray Alevism through its cultural codes, establish a foundational reference particularly aimed at younger generations, and preserve and transmit knowledge about the Alevi cultural heritage with a scientific approach, leveraging contemporary technologies.
What Kind of Encyclopedia?
Considering the diversity and historical depth of Alevi communities and the complex problems triggered by the multifaceted sociological transformations of today, it is clear that creating the Alevi Encyclopedia of this scope and breadth, will extremely be challenging and require substantial effort over a long period. The success of such an endeavor, in terms of time, capacity, and resources, will primarily depend on strong determination and collective intelligence. Therefore, contributions from academics, writers, and new-generation researchers who have dedicated themselves to this subject are of vital importance.
As a comprehensive intellectual effort, the Alevi Encyclopedia will be constructed step by step through periodic works organized by “the Encyclopedia Editorial Board” composed of competent scholars and researchers in their fields.
The Alevi Encyclopedia will address Alevism from its epistemic framework, encompassing concepts, institutions, historical background, contemporary sociological and anthropological dimensions, symbols, values, emotions, and oral cultural heritage of the Alevi faith and cultural world. The entries for the encyclopedia will be written by those who specialize in their respective topics and will be published after evaluation by the editorial board.
The Alevi Encyclopedia will be contributed byknowledgeable individuals, intellectuals, and faith leaders—representatives of the oral tradition within the Alevi cultural world— to transmit their knowledge of Alevi heritage.
In the Alevi Encyclopedia project, social scientific criteria will be the benchmark. A scientific framework that offers a holistic perspective to the reader—free from scattered, eclectic, and unfounded arguments—and covers the existing cultural diversity and various approaches to Alevism will be established.
The Alevi Encyclopedia, as a digital platform, will be undergoing continuous updates to maintain dynamic content that reflects the evolving social reality and to expand in quality and scope over time.
The Alevi Encyclopedia aims to be a multilingual platform accessible to everyone interested in learning about Alevism, particularly younger generations in the European diaspora. As the project progresses, the entries will be translated into different languages to serve a broader audience.
The Alevi Encyclopedia aims to:
To preserve the diversity of beliefs and rituals intrinsic to Alevism,
To highlight the cultural and linguistic variety within the faith’s historical and traditional roots, countering efforts to homogenize Alevism and amplifying its diverse voices,
To address the need to make the complexity of the existing literature on Alevism more comprehensible.
Rıza Şehri Academy
Alevi Encylopedia, Editorial Board
