I. Alevi Ansiklopedisi Sempozyumu (16-17 Kasım 2024, Dortmund) Deneyimler, Düşünceler, İmkânlar, Hedefler
Oturum Temaları
I. Gün (16 Kasım 2024)
* Bilginin Politikası ve Alternatif Deneyimler: Alevi bilgisinin devlet politikalarıyla kuşatılması ve alternatif bilgi üretim kanalları.
* Avrupa’da Alevi Akademileri: Üniversitelerle ortak projeler ve Aleviliğin akademik entegrasyonu.
* Dijitalleşen Alevilik: Alevi belleğinin dijital çağda arşivlenmesi, çevrimiçi müzeler ve platformlar.
II. Gün (17 Kasım 2024)
* Asimilasyon ve Direniş: Êzidî, Yaresan, Nusayri ve Kakai topluluklarıyla ortak deneyimlerin paylaşılması.
* Pirler ve Analarla Söyleşi: İnancın kozmolojisi, insan-ı kâmil ideali, kutsal coğrafya algısı üzerine sözlü teolojik anlatımlar.
* Nasıl Bir Alevi Ansiklopedisi?: Alevi kurum temsilcileri, federasyonlar ve akademisyenlerle proje için ortak katkı yolları.
Bilgi Üzerindeki Devlet Tekelini Aşmak
Alevilik tarihi, yalnızca fiziksel şiddet ve katliamlarla değil, aynı zamanda bilgi üzerinde kurulan tekelle de şekillenmiştir. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kadar devlet kurumları, Alevi toplulukların kendi öz-tarihini ve inanç bilgisini ifade etmesini sınırlamış, Aleviliği çoğu zaman “sapkınlık” ya da “heterodoksi” gibi dışlayıcı kategorilerle tanımlamıştır. Zorunlu din dersleri, Diyanet’in tekçi yapısı, Alevi-Bektaşi Başkanlığı gibi kurumsal düzenlemeler bu sürecin günümüzdeki tezahürleridir. Alevi Ansiklopedisi, tam da bu nedenle, bilginin devletçi ve dışsal çerçevelerden kurtarılarak, Alevilerin kendi kavramları, kendi sembolleri, kendi belleği ve kendi sözlü gelenekleri üzerinden yeniden üretilmesini hedeflemektedir. Bu bağlamda sempozyum, ansiklopedinin sadece bilgi toplayan bir platform olmadığını; bilginin tekelci ve manipülatif biçimlerden arındırılarak çoğul, katılımcı ve özgün bir biçimde aktarılabileceği bir alan açtığını ortaya koymuştur.
Avrupa ve Dijital Alanlarda Yeni Kanallar Açmak
Alevi toplulukları, özellikle 1990’lardan itibaren Batı Avrupa’da güçlü bir örgütlenme sürecine girmiştir. Alevi akademileri, kültür merkezleri, üniversite programları ve diaspora kurumları aracılığıyla Alevilik bilgisinin aktarımı yeni mecralar kazanmıştır. Bunun yanı sıra dijital çağın imkânları, Alevi belleğinin korunması için vazgeçilmez hale gelmiştir: çevrimiçi müzeler, dijital arşivler, belgeseller ve web tabanlı projeler, artık Alevi topluluklarının bilgi üretiminde temel araçlardır. Alevi Ansiklopedisi, bu sürecin kurumsallaşmış en kapsamlı örneği olarak, farklı dillerde yayın yapan, sürekli güncellenebilen ve genç kuşaklara doğrudan ulaşabilen bir platform sunmaktadır. Dortmund’daki sempozyumda da tartışıldığı üzere, dijitalleşme yalnızca geçmişin bilgisini muhafaza etmek değil, aynı zamanda Alevi bilgisini yeniden üretmek, farklı yorumlarla zenginleştirmek ve küresel ölçekte erişilebilir kılmak anlamına gelmektedir.
Kadim İnançlarla Dayanışma
Aleviliğin tarihsel kaderi, Mezopotamya ve Anadolu’nun diğer kadim inanç topluluklarının deneyimleriyle büyük ölçüde örtüşmektedir. Êzidîler, Yaresanlar, Nusayriler, Kakailer ve Süryaniler gibi topluluklar da tarih boyunca dışlanma, sürgün, zorunlu göç ve asimilasyon politikalarıyla karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle, Alevi Ansiklopedisi yalnızca Alevilerin bilgisini kaydetmeyi değil, aynı zamanda benzer tarihsel deneyimlere sahip inançlarla dayanışma içinde ortak bir bilgi ve hafıza havuzu kurmayı hedeflemektedir. Sempozyumda farklı toplulukların temsilcilerinin söz alması, ansiklopedinin bu dayanışmacı ve çoğulcu bakış açısının bir yansımasıdır. Bu perspektif, Alevi bilgisini yalnızca bir topluluğun içsel meselesi olmaktan çıkarıp, bölgesel ve evrensel ölçekte kültürel mirasın korunması yönünde ortak bir sorumluluk alanına taşımaktadır.
Genel Değerlendirme
Sonuç olarak, I. Alevi Ansiklopedisi Sempozyumu, ansiklopedinin üç temel hedefine işaret etmiştir: bilgisel tekel ve manipülasyonlara karşı özgün bilgi üretmek, dijital ve uluslararası alanlarda Alevi bilgisini çağın gereklerine uygun biçimde aktarmak, ve kadim inanç topluluklarıyla dayanışma içinde evrensel bir bilgi platformu kurmak. Bu hedefler, ansiklopedinin sadece akademik bir başvuru kaynağı değil, aynı zamanda Alevi toplumunun kültürel özerkliğini ve entelektüel direncini güçlendiren bir hafıza mekânı olacağını göstermektedir.
Basındaki Yansımalar
PİRHA – “Alevi Ansiklopedisi Sempozyumu’nda dijitalleşen Alevilik konuşuldu”
PİRHA – “Alevi Ansiklopedisi Sempozyumu ikinci gününde devam ediyor”
Dersim Gazetesi – “Aleviler kendi ansiklopedisini yazıyor: Proje başladı”
Sonuçlar
Bu sempozyum, Alevi Ansiklopedisi’nin yalnızca teknik bir dijital yayın girişimi değil, aynı zamanda Alevi topluluklarının kendi bilgi evrenini öznel kavramları, dilleri ve sembolleriyle üretip geleceğe aktarma iradesinin güçlü bir ifadesi olmuştur. Yüzyıllar boyunca asimilasyon, bilgisel şiddet ve kültürel tahrifatla yüzleşen Aleviler için ansiklopedi, tarihsel birikimi korumanın, toplumsal belleği tahrifattan arındırmanın ve kendi hakikatini kendi sesinden yazmanın aracı olarak ortaya çıkmaktadır.
Sempozyumda öne çıkan tartışmalar, ansiklopedinin hedeflerini de berrak biçimde işaret etmiştir: Aleviliğin tarihsel, teolojik, folklorik, sosyolojik, antropolojik ve kültürel boyutlarının çokdilli ve çokdisiplinli bir yaklaşımla kayıt altına alınması; bilgi üretiminin tekçi devlet kurumlarının denetiminden çıkarılarak, Alevilerin kendi öznel dünyalarından, kolektif hafızalarından ve sözlü geleneklerinden beslenmesi; yeni kuşakların Aleviliği kendi kaynaklarından öğrenebileceği güvenilir bir bilgi platformunun oluşturulması; ve bu bilginin yalnızca Türkiye’de değil, Avrupa başta olmak üzere diasporada da erişilebilir kılınması.
Böylece Alevi Ansiklopedisi, sadece geçmişin bilgisini muhafaza eden değil, aynı zamanda Aleviliğin güncel kültürel çoğulluğunu görünür kılan, toplumsal çeşitliliği ve yaratıcılığı destekleyen dinamik bir hafıza mekânı olarak öne çıkmaktadır. İlk sempozyum, bu büyük projenin başlangıç adımlarından biri olarak, Aleviliğin tarihsel-kültürel mirasını bilimsel doğruluk ve eleştirel duyarlılıkla dünyaya sunma yolunda atılmış en önemli kolektif adımlardan biri olarak kayda geçmiştir.
First Alevi Encyclopedia Symposium (Experiences, Reflections, Opportunities, Goals) Held in Dortmund
The symposium created a broad platform to debate the future of Alevi knowledge, focusing on how to safeguard it from political pressures, integrate it into academic life, and transmit it to new generations through digital and transnational channels.
Day One – 16 November 2024
The opening sessions addressed the politics of knowledge and the challenges posed by state-controlled narratives, highlighting the need for alternative ways of producing and transmitting Alevi knowledge.
Another session examined the work of Alevi academies in Europe, focusing on collaborations with universities and how Alevi studies can be integrated into higher education.
The day concluded with the theme of “Digitalizing Alevism,” exploring the opportunities and challenges of archiving Alevi memory in the digital era through online museums, platforms, and innovative projects.
Day Two – 17 November 2024
The second day emphasized solidarity across communities facing similar histories of oppression. Under the theme of “Assimilation and Resistance,” representatives of Êzidî, Yaresan, Nusayri, and Kakai communities shared their struggles and strategies for survival.
This was followed by a dialogue with Pirler and Analar, who discussed Alevi cosmology, the notion of the insan-ı kâmil (perfected human), and the sacred geography of Raa Haqi from a theological perspective.
The symposium concluded with the session “How to Build an Alevi Encyclopedia?” where Alevi federations, civil society leaders, and academics debated how to collectively contribute to creating a comprehensive, scientific, and inclusive encyclopedia.
A Collective Milestone
The symposium underscored that the Alevi Encyclopedia is not only a digital publishing project but also a collective platform for producing, sharing, and safeguarding Alevi knowledge. By addressing political challenges, expanding educational and digital channels, and fostering solidarity with other faith communities, the event marked a milestone in the effort to preserve and transmit the historical and cultural heritage of Alevism to future generations.
Breaking the Monopoly on Knowledge
The history of Alevism has been shaped not only by physical violence and massacres but also by a long-standing monopoly over knowledge. From the Ottoman Empire to the Turkish Republic, state institutions restricted Alevi communities from expressing their own history and religious knowledge, often labeling Alevism with pejorative terms such as “heresy” or “heterodoxy.” Today, this legacy continues through compulsory religious education, the central role of the Directorate of Religious Affairs (Diyanet), and new state-controlled bodies such as the Alevi-Bektashi Presidency.
The Alevi Encyclopedia directly challenges this tradition by creating a space where knowledge is produced outside of statist and external frameworks. By drawing on the community’s own concepts, symbols, oral traditions, and collective memory, the project aims to reclaim Alevi knowledge as it is lived and experienced. The symposium demonstrated that the Encyclopedia is not merely an archive but a platform where knowledge can be liberated from monopoly and manipulation and transmitted in plural, participatory, and authentic ways.
Opening New Channels in Europe and the Digital Sphere
Since the 1990s, Alevi communities have built a strong organizational presence in Western Europe. Through academies, cultural centers, university programs, and diaspora institutions, new avenues for transmitting Alevi knowledge have emerged. At the same time, the opportunities of the digital age have become indispensable for safeguarding Alevi memory. Online museums, digital archives, documentary films, and web-based platforms now serve as vital tools in the community’s cultural production.
The Alevi Encyclopedia is the most comprehensive initiative of this new era: a multilingual, constantly updated platform that reaches young generations directly. As debated in Dortmund, digitalization is not only about preserving the past but also about reproducing knowledge, enriching it with new interpretations, and making it globally accessible.
Solidarity with Opressed Faiths
The historical fate of Alevis overlaps significantly with that of other ancient communities in Mesopotamia and Anatolia. Êzidîs, Yaresan, Nusayris, Kakais, and Syriacs have all endured marginalization, forced displacement, and assimilation. For this reason, the Alevi Encyclopedia does not limit itself to documenting Alevi knowledge but seeks to build a shared archive of memory and resilience alongside these communities. The participation of their representatives at the symposium was a clear reflection of the project’s pluralistic and solidarity-driven outlook. This approach moves Alevi knowledge beyond being an internal matter and positions it as part of a broader, even universal, responsibility for the preservation of cultural heritage.
Overall Assessment
The First Alevi Encyclopedia Symposium pointed clearly to three strategic goals: producing knowledge free from monopolies and manipulations; transmitting Alevi knowledge through digital and international channels adapted to the needs of our time; and building a universal platform in solidarity with other ancient faiths. These aims underline that the Encyclopedia is not simply an academic reference work but also a living space of memory that strengthens the cultural autonomy and intellectual resilience of Alevi society.
Conclusion
This symposium showed that the Alevi Encyclopedia is not a purely technical digital publishing venture, but rather a powerful expression of the determination of Alevi communities to produce and transmit their own knowledge in their own terms. For a people long confronted with assimilation, epistemic violence, and cultural erasure, the Encyclopedia emerges as an instrument to protect historical heritage, cleanse communal memory from distortion, and write their truth in their own voice.
The discussions highlighted the project’s far-reaching mission: to record the historical, theological, folkloric, sociological, anthropological, and cultural dimensions of Alevism with a multidisciplinary and multilingual approach; to free knowledge from the control of state institutions; and to provide younger generations with a reliable platform to learn Alevism from its original sources. Accessible not only in Turkey but also across the diaspora, the Alevi Encyclopedia stands as a dynamic site of collective memory—preserving the past, reflecting the present, and transmitting the cultural richness of Alevism to the world with academic accuracy and critical awareness.
