Alevilik bağlamında Zazaca

[i] [ii]

Zazacanın Fiziki, Toplumsal ve Tarihsel Coğrafyası

Zazaca, Doğu Anadolu’nun yukarı Fırat ve Dicle havzasında, sayıları tam olarak bilinmemekle beraber 4 ile 6 milyon arası kişi tarafından konuşulan bir dildir. Anadolu dilleri arasında Türkiye sınırları dışında yerli dil olarak konuşulmayan tek dil olduğu söylenebilir. Sayısal açıdan Türkçe ve Kürtçeden sonra konuşulan üçüncü dildir. Son elli yılda Türkiye metropollerine, son kırk yılda ise Avrupa’ya (özellikle Almanya başta olmak üzere Hollanda, Avusturya, Fransa, İsviçre, Avusturya ve İsveç gibi ülkelere) ekonomik ve politik nedenlerden ötürü gelen önemli sayıda Zazaca konuşan ya da Zaza kökenli nüfus bulunmaktadır.

Zazaca konuşulduğu bölgede coğrafi bir bütünlük gösterir ve özellikle İç-Dersim (Tunceli), Bingöl, Elazığ, Doğu-Erzincan ve Kuzey-Diyarbakır Zazacanın en yoğun konuşulduğu bölgelerdir. Sivas’ın doğusunda bulunan Koçgiri ve Karabel bölgesi olarak da bilinen Kangal, Zara, Ulaş, İmranlı, Divriği, Hafik ve Tokat’ın Almus, Gümüşhane’nin Kelkit ve Şiran, Muş’un Varto, Erzurum’un Hınıs, Tekman, Çat, Aşkale, Adıyaman’ın Gerger, Urfa’nın Siverek, Malatya’nın Pötürge ve Arapkir, Siirt’in Baykan, Bitlis’in Mutki, Batman’ın Kozluk, Kayseri’nin Sarız, Aksaray, Konya’nın Ereğli, Mardin’in Derik, Kars’ın Selim ve Ardahan’ın Göle ilçesinde de konuşulmaktadır. Bu yerleşim alanlarındaki komşu diller ağırlıklı olarak Kürtçe[iii] (Kurmanci) ve Türkçedir. Eskiden hemen hemen tüm alanlarda konuşulan dil Ermenice ve kısmen Süryaniceydi.

İnanç

İnanç bakımından Karabel (Sivas), Dersim, Erzincan, Kuzey-Bingöl, Varto, Hınıs, Tekman, Çat, Sarız, Göle, Selim gibi yerleşim alanlarındaki Zazalar Alevi inancına mensupken, geri kalan bölgeler Sünni-Müslüman Zazalardan oluşur. Bu kesimden olup Elazığ, Bingöl merkez, Genç, Solhan, Hani, Kulp, Lice, Ergani, Dicle, Eğil, Silvan, Hazro, Mutki, Baykan gibi merkez yerleşim alanında Şafii, Maden’in bir kısmı, Çermik, Çüngüş, Siverek, Gerger ve Aksaray’dakiler Hanefi diye ikiye ayrılır. Özellikle Alevi Zazalarda yörenin eski inancından, adet ve töresinden, ziyaret ve evliyalar, melaikeler kültünden birçok öğe korunup yeni inançla yoğrulmuş ve Şiilik’ten de etkilenmiştir.

Günümüzde önemi biraz azalmış olsa da Zazalarda aşiret sistemi de mevcuttur.

Onun dışında, Gerger’de anadili Zazaca olan Süryani ve Ermeni köyleri, Alevi Zaza bölegelerinde yer yer Ermeni aileler de bulunmaktadır.

Son yıllarda Alevi ve Sünni Zaza kesiminden Şiiliğe geçen de olmuştur. [iv]

Etniklik ve Adlandırmalar

Zaza dili üzerinde yapılan çalışmalar kısmen iyi bir yol kat etmiştir. Ancak aynısı etnolojik araştırmalar için söylenemez. Etnolog Peter Alford Andrews (1989) Türkiye’de Etnik Gruplar adlı çalışmasında Zazaları; Alevi Zaza ve Sünni Zaza olarak ayırmakta ve Kürtlerden ayrı bir etnik grup olarak değerlendirmektedir.

Zazalar, birçok kaynakta Kürt[v] olarak nitelendirilirken kimi kaynaklarda da Türk oldukları iddia edilmektedir. Ancak Zazaları bağımsız bir etnik grup olarak değerlendiren doktora tezlerinin yanısıra birçok yükses lisans tezi ve bilimsel makale bulunmaktadır:[vi] Hüseyin Çağlayan (1995, 2020), Kahraman Gündüzkanat (1997), Krisztina Kehl-Bodrogi (1998), Kazım Aktaş (1999), Victoria Arakelova (1999), Selahattin Tahta (2002), Hülya Taşçı (2006), Gülsün Fırat (2010: 139), Yaşar Aratemür (2011, 2014), Eberhard Werner (2012, 2015, 2017, 2021), Esther Schulz-Goldstein (2013), Garry Trompf (2013), Zeynep Arslan (2016), Gohar Hakobyan (2017), Maria Philipp (2017), Rasim Bozbuğa (2019), Annika Törne (2020) ve Mesut Asmên Keskin (2025).

Zazaların kendilerini ve dillerini tanımlamaları bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Kendini tanımlama şekli aslen ulusal olmayıp, etnik veya dini niteliktedir. Karabel yöresindekiler kendilerini genelde Zaza, dillerini Zazaki diye tanımlarken, eski kuşakta Ma “biz” ve Zonê Ma “dilimiz” tanımlaması da vardır. Bugünkü anlamda Dersim (Mamekiye, Tunceli), Erzincan, Erzurum’un Çat ve Bingöl’ün Yayladere ve Yedisu bölgesindeki Alevi Zazalar kendilerini Kırmanc diye tanımlarken, dillerini Kırmancki, eski kuşakta “Dımılki” de bilinmekle, komşu bölgelerdeki Sünni Zazaları Zaza, Sünni Kürtleri Khurr, Alevi Kürtleri Kırdas, Kürtçeyi Kırdaski veya Herre-werre (Krt. “git-gel”) olarak bilir.[vii] Dersim’deki Alevi Kürtler Alevi Zazaları Lacek “oğlan” veya Dêsman “Dersimliler”, dillerini de Dêsımki, Şo-bê (Zz. “git-gel”) veya Dımıli diye tanımlar. Bingöl’ün Kiğı, Adaklı, Karlıova ve Varto, Hınıs, Tekman gibi bölgelerdeki Alevi Zazalar kendilerine Şarê Ma “halkımız” veya Elewi, dillerine Zonê Ma “dilimiz” derken, komşuları olan Sünni Kürtleri (bazen de genel anlamda tüm Sünnileri) Khurmanc, Sünni Zazaları Zaza veya Dılmıc, Bingöl’ün Sünni Zazaları da Alevi Zazaları Doman (Kuzey Zazacada “çocuk”) olarak tanımlar. Varto-Hınıs’ta Kürt komşuları Zazacayı Loli veya Çareki diye Zaza aşiretleri adına göre adlandırırlar. Alevi Zazalardaki tanımlamaların Türkçeye çevrilecek anlamı “Alevi Zaza” veya genel anlamda “Alevi”dir, ki Alevi Zazalarda yaşlı kesim kendilerini Türkçede de millet adı olarak Alevi diye tanımlar. Siyasi gelişmeden etkilenmiş özellikle genç kesim arasında Zaza, Kürt, Türk, Alevi, Dersimli farklı kutuplu tanımlamalar vardır. Dersim ve Erzincan yöresinde Tırk sözcüğü ise ilk etapta Sünni Türk, bazen de genel anlamda tüm Sünni kesim için kullanılır.

Şafii mezhebine ait Zazaların hemen hepsi kendilerini Zaza, dillerini Zazaki diye tanımlarken, Palu, Bingöl veya Dicle (Piran) gibi yerlerde Zaza’nın yanında paralel olarak Kırd tanımlamasına da sınırlı şekilde rastlanır. Mutki, Baykan gibi yörelerde de Dımıli tanımı geçer. Kürt komşularını Kurmanc, ~ Kuırmonc veya Kırdasi diye bilirler. Hanefi mezhebinden olan Zazalar ise kendilerini ağırlıklı olarak Dımıli, yer yer Zaza olarak da tanımlarken, Kürt komşularına Kırdasi derler. Aksaray’ın Hanefi Zazaları ise kendilerini ve dillerini Kurdasi veya Zaza, Kürtleri de Qılori diye tanımlarken, Kürtler de onları Caˁnî diye adlandırır. Sünni kesimde, özellikle 60-70 yaşının altında olanlar Zaza veya Dımıli gibi tanımlamaları ulusal veya etnik anlamda tüm Zazalar için kullanmaktadır.

Zazacanın İrani diller içindeki konumu

Dil olarak Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani üst grubun İrani diller grubuna ait bir Kuzeybatı İrani dilidir. LeCoq ve Gippert bu dilleri şöyle sınıflandırmaktadır[viii].

KUZEY-BATI İRANÎ:
Hyrkani (Gurgan/Cürcan) Grubu: Beluçi, Sengiseri, Gurani, Zazaca

Karmani Grubu: Kürtçe, Sivendi

Medo-Hazar (Caspic) Grubu: Gileki, Mazenderani, Sorxeyi, Simnani, Talişi, Azeri[ix]

GÜNEY-BATI İRANÎ:
Farsça, Tacikçe, Tātī, Fārs bölgesi lehçeleri

Özellikle Almanya’da yapılan araştırmalar mevcut kırk yeni-İrani dil arasında yeri belirlenmiş olan Zazacanın tarihsel evrimi hakkında da belirli tespitlere varılabilmesini mümkün kılmaktadır. Yazılı şekilde günümüze aktarılan Eski Hintçenin yanısıra kadim İrani dillerin de Avesta ve Eski Farsçayla eski dönem (Old Iranian period), Partça, Pehlevice (Orta Farsça), Soğdca gibi orta dönem dillerinin zengin bir bütünceye (corpus) sahip olması bu süreci desteklemiştir. Zazacanın da bazı yönleriyle arkaik bir yapıya sahip olduğu, tarihsel olarak özellikle Partçayla (3. yüzyıl M.Ö. – 3. yüzyıl M.S.) yakın bir bağlantısı olduğu tespit edilmiştir.[x] Muhafazakar bazı yönlerinin olmasına rağmen Zazaca ile eski bir İrani dil olan Avesta arasında direkt bağlantı kurmak doğru olmaz. Kısacası, bugünkü İrani diller, bundan yaklaşık dört bin yıl önce kendi aralarında belki anlaşma sağlanabilen İrani lehçelerdi. Eski Hintçe olan Vedce (Veda) ve Sanskrit ile Avesta dili gramer açıdan %80’in üzerinde bir oranla benzeşmekteydi.

Dil genetiksel açıdan Zazacanın yakın olduğu yeni İrani diller arasında ilk etapta aynı alt gruba ait Beluçi, Gorani, Sengiseri dillerini ve Mazenderani, Azeri (Herzendi), Simnani, Talişi, Gileki gibi Hazar dillerini de sayabiliriz. Bu dillere olan tarihi ses ve biçimbilim açısından yakınlığı da Deylem kuramını veya Zazacanın kuzey İran kökenli olduğu düşüncesini pekiştirmektedir[xi].

Zazacayla İletişimde Olan Diller

Zazacayı sözcük dağarcığı açısından etkileyen ve kelime alışverişinde bulunulan akraba diller arasında Kürtçe ve Farsça başta gelir. Aynı kökenden olması nedeniyle sınırlı da olsa dil bilgisel ve sözcük dağarcığı açısından bu dillerden etkilendiği söylenebilir. İslamlaşma döneminden sonra Arapça, komşuluk ilişkilerinden ötürü de Ermenice[xii], az da olsa Süryanice -ki, bu dillerin de İrani dillerden etkilendiği bilinir- dilleriyle de geçişkenlikleri vardır. Ayrıca sınırlı da olsa Zazacaya geçen Türkçe, Yunanca, Latince, Gürcüce, Lazca kelimelere de rastlanmaktatır.[xiii]

Zaza Dili Üzerine Dil Bilimsel Araştırmalar

Araştırmalar, Zazacanın yazı diline geçmesi çok gerilere dayanmasa da, son yüz yılda hatırı sayılır bir ilerleme kaydettiğini göstermiştir. Zazacanın yazılı olarak ilk kez kayda alınması 1857/58 yılına denk gelir. İranolog Peter I. Lerch’in Rus-Osmanlı Kırım harbinde tutuklu olan Bingöllü bir Zaza’yla yaptığı kayıtları henüz dil bilgisel analizine geçmeden 1858 yılında Rusça ve Almanca olarak yayınlar. Araştırma Friedrich Müller’in Lerch’in metinleriyle (18 sayfa) 1864’te yaptığı karşılaştırmalı incelemelerle sürer. Arkeolog ve dil bilimci Albert von LeCoq, 1901’de Zazaca dillinden kaydettiği beş sayfalık notların dil bilgisel analizini yapmadan yayınlamıştır.[xiv]

1906’da batı İrani dillerinin dokumentasyonu ve dil bilimsel analizi için görevlendirilen Oskar Mann’ın Ortadoğu seyahatinde Zazacanın özellikle Siverek ve Kor (Bingöl) yörelerinden o zamana kadar en geniş derlemesini gerçekleştirmiştir (Almanca tercümeleriyle birlikte 91 sayfa, 5 ağız). O. Mann’ın ölümünden sonra İranolog Karl Hadank’ın da ağızlar üzerine yazdığı gramer analiziyle birlikte 1932’de Leipzig’de kitap olarak yayınlamıştır. Oskar Mann ve Karl Hadank ilk olarak Zazacanın ve Gorancanın o zamana kadar yanlışlıkla Kürtçenin lehçesi olarak görüldüğünü öne sürüp bunların başlı başına İrani diller olduğunu yaptığı karşılaştırmalarla kanıtlamıştır.

Elli yıldan fazla bir aradan sonra Amerikan dil bilimci Terry Lynn Todd 1985 yılındaki Çermik Zazacası üzerine modern dil bilimsel metodlar kullanarak bir dil bilgisi çalışması yayınlamıştır.

Özellikle 90’lı yıllarda daha da derinleşen dil bilimsel araştırmalar yapılmıştır. Muhtelif konular üzerine yayınlanan makaleler[xv]: fonoloji (Cabolov 1985, Maurais 1978, Aratemür 2016), olumsuzluk (negation) (Sandonato 1994), izafet (MacKenzie 1995), genel dil bilgisel bakış (Asatrian 1996, Asatrian/Gevorgian 1988, Asatrian/Vahman 1990, Blau 1989, Pirejko 1999, Kausen 2006 ve 2012), Zazacanın batı İrani diller arasındaki yeri (Paul 1998b), yazınsal (Selcan 1998b) ve tarihsel gelişimi (Gippert 1996 ve 2008), etimoloji (Bläsing 1995, 1997; Schwartz 2008; Aratemür 2012, 2013), azınlıklar (Aratemür 2014) ve de imla kuralı (Jacobson 1993), okuma yazma el kitabı (Jacobson 1997), iki dillilik (Temizbaş 1999, B. Werner 2006), yabancı kelime adaptasyonu (Malottke 2007), edatlar (Arslan 2007), diyalektoloji (Keskin 2008), tekst analizi (E. Werner 2013), dil kaybı (Azbak 2013), fiil işlevselliği (Arslan 2016), cinsiyet (Schirru 2017), Sentaks ve semantik (2022), izafe (B. Werner 2018, Çelik Dincer 2021) ve sınıflandırma sorunsalı (Gholami 2022). Ayrıca kitap olarak yayınlanan iki tane doktora çalışması (Paul 1998a (gramer ve diyalektoloji denemesi), Selcan 1998a (gramer)) da bu çerçevede önem arz etmektedir. Henüz yeni olan Arslan’ın doktora tezi (2016) Zazacada fiillerin temel yapısı ve işlevselliği ve de ergativite konularını ayrıntılı bir şekilde analiz ediyor. Aratemür’ün doktora tezinin ilk iki cildi ise (2025) şimdiye kadar Zazacanın lehçeleri ve ağızları üzerine yapılmış en geniş çalışmadır.

Dil bilimde Zazacanın yeri belirlenmiş olmasına karşın özellikle Türkçe kaynaklarda, medya ve siyasette, geçmişteki kadar olmasa da Zaza dili üzerine bir statükonun hala mevcut olduğu bilinmektedir. Önyargılar, bilgi ve kaynak eksikliği veya siyasi zorlamadan ötürü Zazacanın bir Kürt lehçesi veya dili olduğu ileri sürülmüştür. Oysa Zazacanın Kürtçeye dahil olduğunu bilimsel olarak kanıtlayan herhangi bir kaynak veya çalışma yoktur. Zazaca, Farsça ve Kürtçenin birbirine olan yakınlığı, biri diğerinin lehçesi veya alt dili olduğundan değil, akraba diller olduğundandır. Aynı şey, Kürtçenin bir Fars lehçesi olduğu görüşü için de geçerlidir. Yani, aynı dil grubuna ait olmasıyla, çoğu dilsel özelliği paylaştığı ve aynı kökenden geldiklerindendir. Karl Hadank’ın (1938: 5) da dediği gibi, “Farsça, mevcut birçok diğer İrani dillerin yanında varolan bir dildir sadece, tümünün anası değil.” Zazacayı araştıran O. Mann, K. Hadank, D.N. MacKenzie, L. Paul’un aynı zamanda Kürtçe üzerine hatırı sayılır çalışmaları olduğunu söylemekte yarar var.

Zazacanın Alevilikteki konumu ve önemi

Zazaca, özellikle Dersim merkezli Aleviliğin içinde, yalnızca bir etnik aidiyetin değil, aynı zamanda bir inanç dünyasının da dili olarak öne çıkar. Ritüeller, cem erkanları, nefesler, dua ve beddualar, kutsal mekânlarla ilgili anlatılar, ziyaret kültü ve doğa tasavvuru gibi unsurların önemli bir bölümü bu dil üzerinden aktarılmış, anlam kazanmıştır.

Bir yandan tarih boyunca baskılara uğramış ve çoğu zaman yazılı kültürden dışlanmış bir dil olarak kimliğini korumaya çalışırken, diğer yandan bir inanç dili olarak yaşayan ritüel pratiklerin ve kolektif hafızanın taşıyıcısı olmuştur. Özellikle “Raa ma” (yolumuz) ve “İtıqatê ma” (inancımız) gibi öz tanımlamalar, Zazacanın sadece bir iletişim dili değil, aynı zamanda inançsal bir kimliğin dilsel formu olduğunu gösterir.

Alevilikte özellikle Dersim coğrafyası Babamansur (Bamasur), Kureyş, Dervişcemal, Derviş Beyaz, Ağuçan, Sarısaltık gibi pek çok ocağı bulundurmasıdan ötürü önem arzeder. Öte yandan, Aleviler Türkmen, Kürt, Arap, Roman, (alevileşmiş) Ermeni ve Bektaşi olarak da Arnavut toplulukları içinde bir azınlık teşkil ederken, Zazalar içinde azınlık oluşturmadığı tek etnik gruptur; zira Zazaca konuşan topluluğun yarısı Alevî’yken, yarısı da Sünnî Müslüman’dır. Zazaca konuşan Sünnilerin önemli bir kesiminin özellikle Çaldıran Savaşı’ndan sonra Alevilikten Sünniliğe geçmek zorunda kalmış olduğu varsayılır. Zazaların çoğunlukla dağlık bölgelerde yaşamaları, aralarındaki inanç farklılıklarının lehçebilimi (diyalekotloji) açısından yapılan sınıflandırmalarda belirleyici olmasına neden olmuştur. Nitekim Alevilerin konuştuğu Kuzey Zazacası, diğer ana lehçelere göre hem farklılık göstermekte hem de kendi içindeki bütünlüğü korumaktadır.

Zazaca, cem erkânlarında okunan gülbenklerde, kutsal kişilere dair anlatılarda, ziyaretlere ilişkin menkıbelerde, doğaya ve melekî varlıklara dair inanç dizgelerinde merkezi bir rol oynamaktadır. M. Comerd’in derlemelerinde görüldüğü üzere, kutsal mekânlarla ilgili anlatılar ve inançsal deyimlerin büyük bir kısmı Zazaca olarak aktarılmakta. Erzincan, Hınıs, Tekman, Varto gibi yörelerde Türkçedeki “Alevice” ve “Hızır Dili” (Zazacada da keza Sey Qaji’den de aktarıldığı gibi “Zonê Ma Zonê Xızırio” (‘dilimiz Hızır’ın dilidir’)) ve Muş yöresinin Kürtçedeki “Qizilbaşkî” tanımlamasının da Zazacayı tanımladığına göre Aleviliğe mal edilmiş ve bu dili konuşan Aleviler için de önemli bir konuma ve değere sahip olduğunun belirtisidir.

Zazaca inanç ritüellerin vuku bulduğu Hakk’a yakarma (“veng’a Heqi daene”), gülbenkler (“gulbangi”), güneşe (“roc, tici”), aya (“aşme ~ asme”) ve ziyaretlere (“ziyari ~ jiyari”; “ziyar u diyari”) dualar, cem esnasındaki esrime (“tewt”), iyi ve kötü melaikeler (“mılaketê xêri, mılaketê xırabıni”), ziyaretlerin askeri, koruyanları ve işlenen konuların içerik açısından da Türkçede bilinenenlere karşın farklılık gösterir. Öyle ki Zazaca dualarda baz alınan inanç motifleri başta Duzgın olmak üzere yerel ziyaretler ve yatırlar, uluların ve inancı güçlü olanların kerameti ve de Xızır’dır. Şiiliğin etkisi ve Türkçedeki Alevilikte yaygın olan 12 İmam ve Muhammed motfilerine en eski Zazaca dualarda fazla rastlanmaz.[xvi] Sufiliğin etkisiyle batınileştirmenin sonucu olarak olarak Heq ~ Haq “Hakk, tanrı”, Eli ~ Ali ~ Oli “tanrı, Ali” Mehemed “güneş” ve Roştia Ana Fatma “ay” (‘Fatma Ana’nın ışığı’) gibi motifler inanç dünyasında iç içe geçmiş ve yoğrulmuştur, fakat motiflerin veya adlarını aldığı dini mevkii olan kişilerin zahiri yönü meçhul, onların ibadet ve yaşam tarzı ve de dünya görüşlerinden ilgisiz ve bilgisiz kalmıştır.

Son yüzyılda, Türkçenin Alevî inanç pratikleri üzerindeki etkisi ve Zaza Alevilerinin dış dünyasıyla temasların artmasıyla birlikte, geleneksel olarak Zazaca okunan dualara eklenen Türkçe olarak süpürge, sofra, yatma dualarının veya müsahiplik merasimindeki (“ca vatene”) dualar eklendiği, mevcut Zazaca dualarının gittikçe unutulduğu gözlemlenmektedir.

Dersim Alevî inancı, hem sembolik imgeler hem de ritüel pratikler düzeyinde Zazaca diline köklü biçimde bağlıdır; bu dil, inancın taşıyıcısı ve anlamlandırıcısı olarak merkezi bir rol oynamaktadır. Duzgın, Xızır ve yılan gibi figürler, kutsal mekân anlatıları ve halk hikâyeleri Zazacanın inanç ve kültür sistemi içindeki yerini belirginleştirmiştir. Bu figürlerin her biri, Zazacanın yalnızca bir iletişim dili değil, aynı zamanda inancın korunması, aidiyetin tanımı ve ritüel devamlılığın temel taşı olduğunu göstermektedir.

Son 80 yılın asimilasyon politikalarıyla birlikte, 1990’lardan itibaren Alevi dernekleşmelerinin neredeyse tamamen Türkçe eksenli yürütülmesi, Türkçeyi baskın olarak kullanan kuşaklarda ve onları takip eden nesillerde inanç dilinin Zazacadan uzaklaşmasına neden olmuştur.

Sonuç

Zazaca, yalnızca etnik bir kimliğin değil, aynı zamanda Alevi inanç dünyasının da taşıyıcı dilidir. Tarihsel olarak maruz kaldığı baskılara ve asimilasyon süreçlerine rağmen, özellikle Dersim merkezli Alevi topluluklarında inançsal ritüellerin dili olarak varlığını korumuştur. Gülbenklerden ziyaret kültüne kadar birçok uygulama Zazaca üzerinden anlam kazanmış, bu da dili kutsal ve kolektif belleği taşıyan bir araç hâline getirmiştir. Ancak son on yıllarda yaşanan dil kaybı, Zazacanın Alevilik içerisindeki işlevini de tehdit etmektedir. Bu durum, hem inanç hem de kültürel devamlılık açısından yeni koruma ve canlandırma çabalarını zorunlu kılmaktadır. Zazacanın 2008’de UNESCO raporuna göre kırılgan bir statüye sahip olduğu belirtilmiştir. Alevilerin konuştuğu Kuzey Zazacası ise Sünni kesimin konuştuğu, yani Zazacanın diğer lehçelerine göre daha fazla tehdit altındadır. Varto, Hınıs ve Tekman dışında Zazacanın Dersim, Erzincan, Karabel gibi bölgelerinde çocuklara artık hemen hemen aktarılmadığı görülmektedir.