Alevi Ansiklopedisi Pirler Analar Çalıştayı Tamamlandı

Yol Rehberleri Aleviliği Anlatıyor

Alevi Ansiklopedisi “Pirler–Analar Çalıştayı”, 10–11 Mayıs 2025 tarihlerinde Dortmund’daki Rıza Şehri Akademisi’nde gerçekleşti.

Aleviliğin sözlü geleneğini bugüne taşıyan inanç önderleri—pirler, analar ve dedeler—10–11 Mayıs 2025 tarihlerinde Rıza Şehri Akademisi ev sahipliğinde düzenlenen “Pirler–Analar Çalıştayı” kapsamında bir araya geldi. Çalıştay, Alevi inancının tarihsel sürekliliğini hem sözlü kültür hem de dijital araçlarla belgelemeyi amaçlayan Alevi Ansiklopedisi projesi çerçevesinde gerçekleştirildi. Katılımcı pir ve analar, Alevi inanç yapılarının temel kavramlarını, ritüellerini, toplumsal değerlerini ve kolektif hafıza biçimlerini kendi sözleriyle aktardılar. Bu sözlü aktarımlar, hem yazılı formata dönüştürülerek hem de video kayıtlarıyla belgelenerek dijital ansiklopedi platformuna entegre edilecektir.

Çalıştayın Açılışı: Bellek, Sır ve Direnişin Kesişimi

Rıza Şehri Akademisi adına çalıştayı açan Demir Çelik, etkinliğin yalnızca bir bilgi aktarım alanı değil, aynı zamanda kapitalist modernitenin ve ulus-devlet kuşatmalarının belleksizleştirici etkilerine karşı bir hafıza direnişi olduğunu vurguladı. “Alevi inancının kavram, kuram ve değerlerini kolektif hafızaya kazandırmak amacıyla Alevi Ansiklopedisi Dijital Platformu’nun teknik altyapısını tamamladık. Bugün bu belleğin taşıyıcıları olan siz pirlerimizin ve analarımızın sırla bugüne getirdiği bilgi ve gözlemler, bu çalışma için tarihsel değerde katkılar sunacaktır” sözleriyle çalıştayın önemini ifade etti.

Bu sözlerle çizilen çerçeve, çalıştaya katılan pirlerin ve anaların deneyim aktarımını sadece bilgi verme düzleminde değil, aynı zamanda epistemik bir mücadele ve toplumsal direniş alanı olarak kurdu. Egemen anlatıların dışında, Aleviliğin kendi iç dinamikleriyle şekillenen ontolojisini, ahlakını ve dünyayla kurduğu ilişkisini pirlerin dilinden dinlemek, bu çalıştayı benzersiz kılan en önemli unsurdu.

Katılım ve Oturumlar

Çalıştayda, Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu (AABF) ve Demokratik Aleviler Federasyonu (FEDA) başta olmak üzere Avrupa’daki Alevi örgütlerinden temsilci pir ve analar yer aldı. İki gün süren etkinlik dört temel oturumda organize edildi:

1. Alevi Ansiklopedisi Tanıtımı: Projenin yayın kurulu tarafından yürütülen bu oturumda, ansiklopedinin amacı, teknik yapısı ve katılım kriterleri aktarıldı.
2. Alevi Kavramlarının Yorumlanışı: Haq/Heq, Hızır/Xızır, Ocak, Mürşit, Pir, Rayber, Cem, İkrar, Musahip, Kirve ve Ziyaret gibi temel inanç unsurlarının geçmişte nasıl ifade edildiği, günümüzde nasıl güncellendiği pir ve analar tarafından anlatıldı.
3. Asimilasyona ve Kültürel Soykırıma Karşı Alevi Kurumlarının Rolü: Modern devlet politikalarının Aleviliğe yönelik bastırma, dönüştürme ve görünmez kılma stratejilerine karşı Alevi kurumlarının nasıl konum alması gerektiği tartışıldı.
4. Ansiklopedinin Sözlü Kültürü Taşıma Rolü: Pir ve analar, dijital ansiklopedinin sözlü kültürü taşıma ve dönüştürme kapasitesine dair görüşlerini paylaştı ve somut öneriler sundular.

Öneriler: İnanç Alanı ve Ansiklopedi Perspektifi

Çalıştayda pirler ve analar iki temel alanda kapsamlı öneriler geliştirdiler: (1) İnanç alanına dair kurumsal ve içeriksel dönüşümler, (2) Alevi Ansiklopedisi’nin kapsam ve yöntem önerileri.

1. İnanç Alanına Yönelik Öneriler

• Pirler ve Analar Konferansı düzenlenmeli, bu konferans Alevi örgütlerinden bağımsız organize edilmeli.
• Alevi örgütlenmeleri özgünlüklerini koruyarak güç birliğine gitmeli.
• Pirler Divanı kurulmalı; bu yapı tüm kurumların üzerinde konumlanacak bir inanç rehberliği işlevi görebilir.
• Cem, musahiplik, kirvelik ve cenaze erkânları günümüz toplumunun ihtiyaçlarına göre güncellenmeli.
• Kadın-toplum ilişkisi yeniden ele alınmalı; inançta toplumsal cinsiyet dengesi güçlendirilmelidir.
• Kültürel soykırıma karşı sosyal ve inançsal aydınlanma süreci başlatılmalı.

2. Alevi Ansiklopedisi’ne Yönelik Öneriler

• Her sürekten Alevinin kendisini görebileceği bir temsil kapasitesi oluşturulmalı.
• Çok kimlikli ve çok dilli bir yapıya sahip olmalı.
• Yalnızca yazılı değil; görsel, işitsel ve interaktif materyaller de içermeli.
• 14 yaşa kadar çocuklar için uygunlaştırılmış içerikler geliştirilmeli.
• Alevi ziyaretlerini, katliamlarını ve demografik haritaları içermeli.
• Yapay zekaya entegre edilebilecek açık veriler oluşturulmalı.
• Ocaklar, aşiretler ve talip toplulukları arasındaki ilişkileri belgelemeli.
• Alevilerin bilim, sanat, edebiyat, siyaset ve üretim tarihini görünür kılmalı.
• UNESCO ve BM gibi kurumlarla ilişkilenmeyi hedeflemeli.

Sözlü Hafıza ile Dijital Bilgi Arasında Köprü

Çalıştayın en ayırt edici yönlerinden biri, Aleviliğin sözlü geleneğini doğrudan aktaran pir ve anaların kamera karşısında birebir kayıt altına alınması oldu. Bu kayıtlar, dijital platformda yayımlanmak üzere metne dönüştürülecek ve gelecek kuşaklara ulaşacak kalıcı belgelere dönüştürülecek.

Böylece Aleviliğin yazılı bilgi üretim süreçlerine taliplerin değil sadece inanç önderlerinin de öznesi olarak katılması, Alevi Ansiklopedisi’nin temel farklarından biri olarak ortaya çıktı. Bu yaklaşım, bilgi üretiminin demokratikleştirilmesi ve yerli epistemolojilerin görünür kılınması açısından önemli bir adım.

Kolektif Bellek ve Toplumsal Mücadele Arasında

Pirler–Analar Çalıştayı, sadece bir inanç aktarım faaliyeti değil, aynı zamanda bir kolektif hafıza ve kimlik mücadelesi pratiği olarak da değerlendirilebilir. Bu yönüyle çalıştay, Alevi toplumunun tarihsel travmalarıyla baş etme, asimilasyona direnme ve kendi bilgisini üretme kapasitesinin somut bir göstergesi oldu.

Çalıştayda paylaşılan her anlatı, yalnızca kişisel bir deneyim değil; aynı zamanda bir kuşağın, bir topluluğun, bir inancın yaşanmışlıklarının kodlarını taşıyordu. Bu yönüyle, Alevi Ansiklopedisi’nin yalnızca akademik bir kaynak değil, aynı zamanda bir inanç ve hafıza taşıyıcısı olduğu bir kez daha vurgulandı.

Sonuç: Yol Rehberlerinin Bilgeliği ile Geleceği Kurmak

10–11 Mayıs’ta gerçekleşen Pirler–Analar Çalıştayı, Alevi inancının yaşayan temsilcileriyle gerçekleştirilen eşsiz bir buluşmaydı. Bu etkinlik, sözlü geleneğin yalnızca korunması değil, aynı zamanda yeniden üretimi, paylaşılması ve genç kuşaklara aktarılması için güçlü bir zemin sundu.

Alevi Ansiklopedisi projesi, bu tür buluşmalarla dijitalleşen dünyada yerli bilgi sistemlerini görünür kılmayı, inancı taşıyanlarla birlikte yazmayı ve tarihin nesnesi değil öznesi olan bir toplum tahayyülünü inşa etmeyi sürdürüyor.