Neden 2 Temmuz?
2 Temmuz, takvimde sıradan bir gün değil, Alevi tarihinde bir kırılma anıdır. Hem ateşe verilmiş bir otelin duvarlarında yankılanan çığlıkların, hem de yüzyıllardır susturulmak istenen sözün, belleğin, inancın, duyguların, varoluşun tarihidir.
Sivas’ta yakılan yalnızca aydınlık yüzlü insanlar (ve çocuklar) değildi; asıl yok edilmek istenen yüzlerce yıla yaslanan bir felsefe, bir düşünce, bir hakikat ve inancın kendisidir. 2 Temmuz 1993’te, Alevilerin yüzyıllardır maruz kaldığı fiziksel şiddetin yanı sıra, bir başka şiddet biçimi de çıplaklaşıyordu: epistemik şiddet. Yani Alevilerin kendilerini yine kendi dilleriyle, kendi duygularıyla, kendi kavramlarıyla tanımlamasına, kendi bilgisini üretmesine, hafızasını kurmasına, mekanlarını yaratmasına yönelik tarihsel yasakların, inkârın, Alevi-karşıtı ayrımcılığın bilgisel şiddet hali. Tam da bu nedenle, Alevi Ansiklopedisi’nin 2 Temmuz 2025’te yayın hayatına başlaması, bir rastlantı değildir.
Hem kökleri asırları aşan bir toplumsal gerçekliğin, hem günümüzde uluslararası bir bilimsel araştırma alanına dönüşen Alevilik Araştırmaları, bünyesindeki yığınsal literatürün özlü, sade, kolay anlaşılabilir bir formatta, dijital çağın gerçeği içinde ortaya çıkışıdır. Alevi Ansiklopedisi, kendini başkalarının tanımlarına mahkûm etmeyi reddeden bir bilincin, yine kendi kavramlarıyla, sözleriyle, bilgisiyle, anlam ve duygu dünyasıyla var olma çabasıdır. Katliamların, yok saymaların, asimilasyonun, folklorikleştirmenin ötesinde; Alevilik bilgisinin derlenmesi, geleceğe taşınması ve dünyayla paylaşılması için atılmış bilimsel ve kolektif bir adımdır.
Bugün, Alevi Ansiklopedisi sadece bir bilgi platformu değil; bir hafıza mekânı, bir söz meydanı olarak karşımızda durmaktadır.
Alevi Ansiklopedisi Nedir?
Alevi Ansiklopedisi, Nisan 2024’te Rıza Şehri Akademisi davetiyle başlayan, Alevilik Çalışmaları alanında emek vermiş akademisyenlerin katılımı ve katkılarıyla devam eden ve nihayet 2 Temmuz 2025’te yayın hayatına başlayan, çok boyutlu bir dijital bilgi platformudur. Alevi Ansiklopedisi yalnızca bilgi toplamayı değil, var olanın sistematik biçimde tasnifi ve geleceğe taşınması gibi tarihsel sorumlulukları da üstlenmektedir. Alevi Ansiklopedisi, kendisini benzerlerinden ayıran, iki kuvvetli temel üzerine yükseliyor. Akademi ve tarihsel-toplumsal bellek.
İlki, akademik-bilimsel bilgi üretim süreçlerine dayanan ansiklopedik sözlük bölümüdür. Burada hedeflenen, artık uluslararası bir araştırma alanına dönüşmüş olan Alevilik Çalışmaları alanında oluşmuş devasa birikimi -özellikle de son 40 yılda üretilmiş ve sayısı hızla artan bilimsel çalışmaları- akademik standartlara bağlı kalarak geniş okur kitlesiyle buluşturmaktır. Kavramlar, konseptler, tarihsel figürler, ritüeller, mekânlar ve kurumsal yapılar gibi çok çeşitli başlıklarda yazılan maddeler, bir bilimsel dergi titizliğinde değerlendirilmektedir. Amaç, her okurun rahat ve kolay anlayabileceği bir formatta kısa, özlü maddeler türetmektir.
Bu kapsamda oluşturulan Alevi Ansiklopedisi Bilimsel Danışma Kurulu, dünyanın farklı coğrafyalarından, farklı disiplinlerden, alanında tanınmış kıymetli profesörlerden ve genç araştırmacılardan oluşmaktadır. Her madde, editoryal bir süreçten geçerek, sadece akademik çevreye değil, Alevi toplumunun tüm bileşenlerine hitap edecek şekilde anlaşılır ve bütünlüklü bir dille sunulmaktadır.
Şu an için Türkçe ve İngilizce dillerinde yayın yapan ansiklopedi, kısa süre içinde Almanca, Kurmanci, Kırmancki ve Fransızca gibi dillere de genişlemeyi hedeflemektedir.
Editoryal kurul, şimdilik kurucu bir rol oynasa da Ekim 2025’te düzenlenecek II. Alevi Ansiklopedisi Sempozyumu sonrasında uluslararası bir yetkililik kazanarak kurumsal niteliğini pekiştirecektir.
Ansiklopedinin ikinci boyutu, Alevi Yol önderlerinin (pirlerin & anaların) sözlü anlatımlarına dayanan kolektif-bellek bölümüdür. Bu bölümde, Alevi teolojisinin, temel kavramlarının, öğretilerinin, dualarının (gülbenk/deyiş), ritüellerinin ve ahlaki dünyasının yüzyıllardır (farklı dillerde) sözlü olarak aktarılan mirası video kayıtlar aracılığıyla derlenmekte ve dijital dünya aracılığıyle tüm insanlığa açılmaktadır. Bu, Alevi hareketi tarihinde eşine az rastlanır büyüklükte bir hafıza aktarımıdır. Bu hafıza, yüzlerce yıllık baskılardan, zulümlerden, katliamlardan kurtulmuş, ayakta kalmış, Alevi inancını, felsefesini, sanatını, bilgisini ve toplumsal aklını bugüne taşımıştır. Bu haliyle Alevi Ansiklopedisi yalnızca bilgiyi aktarmamaktadır, aynı zamanda, ikrarla taşınmış hakikati, zulme karşı duruşu, adaletsizlik karşısında mücadeleyi, özcesi, kolektif bir varoluş biçimini yeniden var etmektedir.
Neler Yayında? İlk Grup İçerik ve Katılımcılar
Alevi Ansiklopedisi, dijital yayın hayatına güçlü bir içerik havuzuyla ilk adımını atmaktadır. Yayına giriş tarihi olan 2 Temmuz 2025 itibarıyla platformda toplam 74 video ve 58 madde yer almaktadır. Bu içerikler Aleviliğin inanç dünyasına, tarihine, hafızasına ve gündelik yaşam pratiklerine dair çok yönlü bir temsili ortaya koymaktadır.
İlk aşamada yayımlanan maddeler ve videolar tematik olarak oldukça geniş bir yelpazeye yayılmaktadır: Alevi inanç sistemi, öğretileri, ocak örgütlenmeleri, kutsal mekânlar (jiareler), ritüel pratikler, tarihsel kırılma anları, kadının inanç içindeki konumu, Aleviliğin diasporadaki dönüşüm halleri ve yeni kuşaklar arasındaki aktarım mücadeleleri bu temalardan sadece birkaçıdır. Her biri kendi içinde özenle kurgulanmış bu içerikler, Alevi toplumunun etno-kültürel çeşitliliğini, coğrafi yayılımını ve tarihsel sürekliliğini yansıtan derinlikli perspektiflerle sunulmaktadır.
İlk grup içerikler, geniş ve çok aktörlü bir yazar ve anlatıcı kadrosuyla oluşturulmuştur. Ulusal ve uluslararası düzeyde tanınan akademisyenler, alanın genç araştırmacıları, Alevi inanç önderleri (pirler ve analar), kurum temsilcileri, entelektüeller ve yazarlar bu süreçte katkı sunmuşlardır. Bu katılımcı zemin, yalnızca bilgi üretimini değil; aynı zamanda kolektif bir söz alanını da büyütmeyi amaçlamaktadır.
Alevi Ansiklopedisi’nin ilk yayımları, bu anlamda hem akademik dünya, hem de Alevi toplumu açısından bir başlangıç değil, uzun süredir biriken bir ihtiyaç ve özlemin görünürlük kazandığı bir eşik olarak değerlendirilebilir.
Alevi Ansiklopedisi Yayın Takvimi
Alevi Ansiklopedisi, işleyiş olarak, hakemli bir yayın mantığına benzer şekilde düşünülebilir. Dağınık içerik girişlerinden ziyade, belirli dönemlerde düzenli ve kolektif içerik yüklemeleri hedeflenmektedir. Bu yöntem, hem editoryal sürecin akademik çerçeveye uygunluğunu hem de içeriklerin bilimsel denetimini kolaylaştırmakta; akademik dünyanın çalışma ritmiyle uyum sağlamakta; aynı zamanda üretimi planlı ve öngörülebilir hale getirmektedir.
Bu doğrultuda, Alevi Ansiklopedisi için 2025–2026 döneminde uygulanacak olan yayın takvimi aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
1. Grup içerik girişi: 2 Temmuz 2025
2. Grup içerik girişi: 5 Ekim 2025 (Yazı son teslim tarihi: 15 Eylül 2025)
3. Grup içerik girişi: 15 Ocak 2026
4. Grup içerik girişi: 15 Nisan 2026
5. Grup içerik girişi: 15 Temmuz 2026
6. Grup içerik girişi: 15 Ekim 2026
Yol Önderlerinin Dilinden Alevilik bölümüne yeni videolar eklenebilinmesi için II. Pirler ve Analar Çalıştayının ve ilişkili etkinliklerin Türkiye ve Avrupa’da örgütlenmesi çalışmaları devam etmektedir.
Alevi Hareketinde Yeni Bir Dönem
Alevi Ansiklopedisi, yalnızca geçmişi kayıt altına alan bir bellek çalışması değil; aynı zamanda geleceğe yönelen, aktarımı önceleyen, yaşayan bir arşivdir. Bu yönüyle, statik bir bilgi bankası değil; kolektif aklın, duygunun ve direnişin süreklilik içinde kurduğu dinamik bir yapı olarak düşünülmelidir.
Alevilikte “söz”ün, yani söylenmişin, söylenerek aktarılmış olanın merkezi bir yerde durduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle Alevi Ansiklopedisi, sözlü hafızanın yazılı ve dijital forma bürünerek bugünden yarına taşınmasının araçlarından biridir. Gülbenklerden deyişlere, ocak anlatılarından kutsal mekânlara, tarihsel travmalardan etik kodlara dek uzanan bu söz zinciri, artık yalnızca kulaktan kulağa değil, dünyanın her yerinde ve zamanla pek çok dilde erişilebilir olacaktır.
Bu ansiklopedi, Alevilik bilgisinin kolonyal, dışlayıcı, manipülatif yaklaşımlara mahkûm edilmesine, Aleviliğin dışsal kategorilerle sınırlandırılmasına karşı entelektüel bir cevap, toplumsal bir duruştur. Epistemik bağımsızlık talebinin, kendi bilgisini kendi kavramlarıyla kurma hakkının ve kolektif hafızayı yine kendi içinden kurma iradesinin somutlaştığı bir dönüm noktasıdır.
Alevi Ansiklopedisi, sadece bugünü değil, yarını da kurmak için yola çıkanların platformudur. Ve bu yol, tıpkı Aleviliğin kendisi gibi, bir mekân değil; bir yürüyüş, bir akış, bir hakikat arayışıdır. O yüzden bu platform bir başlangıç değil, yüzyıllardır süregelen sözün, ilk kez bu ölçekte hayat bulan dijital sureti olmaktadır..
Alevi Asniklopedisi – Kurucu Yayın Kurulu
